Vast is komen te staan dat kunst kijken, bezig zijn met kunst, helpt bij de revalidatie van het door niet-aangeboren hersenletsel getroffen brein. Bij de revalidatie kan de zogenaamde Visual Thinking Strategies-methode (VTS – visuele denkstrategieën) worden toegepast om bijvoorbeeld de aandacht opnieuw te leren focussen. In de dagelijkse praktijk heeft de getroffene daar beslist voordeel van. Hoewel ik nooit op de hoogte was van deze methode, zijn mijn door een herseninfarct getroffen partner en ik in de loop der tijd actief kunst gaan bekijken. Weliswaar niet volgens regels der VTS-kunst. Toch hebben onze museumbezoekjes er iets van weg. Samen beleven we er veel plezier aan.
Museumbezoek
Kunst blijft altijd weer trekken. Het aantal museumbezoeken per jaar stijgt nog steeds. Regelmatig zijn er bijzondere exposities die veel bezoek trekken, zoals de tentoonstelling van het werk van Jheronimus Bosch, die in 2016 was te zien is in het Gemeente Museum Den Bosch. Dit soort tentoonstellingen zijn er mede de oorzaak van dat de populariteit van de musea groeiende is.
Ondanks alle belangstelling blijkt de museumbezoeker gemiddeld slechts negen seconden de tijd nemen om een schilderij te zien. Dit bleek uit onderzoek. Hans den Hartog Jager schrijft erover in zijn boek Verf. Nu is negen seconden rijkelijk kort om echt te zien wat er in een schilderij gebeurt. Dat is niet genoeg om je het werk later weer voor de geest te halen. Het is oppervlakkig kijkplezier, goed om een eerste indruk te verkrijgen. Op naar het volgende schilderij.
Je gevoel laten spreken
Het is onduidelijk waarom de museumbezoeker zichzelf zo weinig tijd gunt om een schilderij goed te bekijken. Hoe langer je kijkt, hoe meer er te zien is. Misschien speel gebrek aan kennis over een werk een rol. De vraag is het of bij het kijken van kunst ook noodzakelijk is kennis te hebben over de achtergrond van het werk en de kunstenaar, de periode, de gebruikte techniek, om op eigen manier te genieten van het getoonde. Misschien komt het er meer op aan je gevoel te laten spreken. Of gewoon te kijken wat je ziet; of er dingen zijn in een schilderij die je herkent. Of het je aanspreekt of niet. Beelden kunnen voor zich spreken en dat is maar goed ook. Of je iets mooi of lelijk vindt, is puur persoonlijk. Je mag je eigen oordeel geven en dat mag afwijken van wat gangbaar is.
Groepsgesprek over kunstwerk
Met de VTS-methode is de mogelijkheid ontstaan via kunst het kritisch-analytisch vermogen van mensen met niet-aangeboren hersenletsel te stimuleren, maar ook hun zelfvertrouwen en taalontwikkeling te verbeteren en bovendien sociale vaardigheden op te bouwen. De methode stimuleert naast bewust kijken het spraak- en concentratievermogen. Dat is winst.
VTS is in de jaren negentig van de vorige eeuw ontwikkeld door Philip Yenawine (hoofd educatie van het Museum of Modern Art in New York) in samenwerking met de cognitief psycholoog Abigail Housen. De methode was gericht op het onderwijs. Het doel was de museumbezoeker meer bewust naar kunst te leren kijken. Neuropsycholoog en kunstzinnig therapeut René ter Horst bracht de methode naar Nederland, waar hij het bij het Amsterdamse revalidatiecentrum Reade inzette voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Inmiddels werken meer revalidatiecentra met dit systeem.
Bij VTS gaat het om een groepsgesprek, waarbij een gespreksleider een kunstwerk toont dat aansluit bij de belevingswereld van de deelnemers. Door het stellen van open vragen, stimuleert hij een actieve deelname. Wat gebeurt er in een afbeelding; waaraan zie je dat; en wat kun je nog meer ontdekken, zijn de vragen die een gesprek op gang brengen. Ze stimuleren de deelnemers langer te kijken en daarmee wordt tevens de concentratie gestimuleerd. Deelnemers leren naar elkaar luisteren in een veilige omgeving. Ze hoeven niet bang te zijn dat ze ergens de plank misslaan. Er bestaan alleen maar goede antwoorden.
Hoe wij kijken naar kunst
VTS is aan ons voorbijgegaan. Toch zijn wij in de loop van de tijd ook actief gaan kijken naar kunst. In ons vorige leven deden wij dat ook wel, maar niet in de mate waarin we tegenwoordig op zoek gaan naar kunst. We missen het als we langere tijd niets gezien hebben. Als we samen op pad gaan, staan we vaak langdurig bij een schilderij stil. We bespreken het beeld, de kleur en de lichtval. Omdat ik zelf schilder, ben ik daarnaast ook geïnteresseerd in de gebruikte techniek. Hij kijkt op zijn eigen manier en wijst mij regelmatig op dingen die hem opvallen. Dat gaat spontaan. Soms probeer ik hem te stimuleren iets langer ergens naar te kijken, als hij in een werk iets niet ziet. En dat helpt hem nog meer belangstelling te krijgen, ook voor werk dat ogenschijnlijk wat minder toegankelijk lijkt. Samen laten we ons graag verrassen door nieuwe beelden.
Effect
Welk effect de museumbezoekjes op hem hebben, kan ik niet inschatten. Ik ben tenslotte geen therapeut. Dat ze effect hebben is wel zeker. Ik merk dat zijn belangstelling groot is en zelfs enorm is gegroeid. Hij heeft daardoor iets waarop hij zich echt kan verheugen. En ik trouwens ook. Deze uitstapjes maken dat ons contact via de kunst verloopt. We zijn samen intensief bezig met de kunst en met elkaar, waardoor ‘samen’ en nieuwe invulling heeft gekregen. Dat geldt overigens niet alleen voor de museumbezoeken zelf, maar strekt zich uit tot de evaluatie die we houden tijdens de nazit, als we weer thuis zijn. De bezoekjes roepen altijd vragen op, die hij ook graag beantwoord ziet. Met behulp van de computer zoeken we de informatie er bij. Ondertussen wil hij alweer een volgend museumbezoek op de agenda zetten, want zijn enthousiasme kent geen grenzen. Hij zoekt de exposities op en sleurt mij er aan mijn haren bij.
De rem er op
Daarbij moeten wij tot mijn spijt wel enkele tentoonstellingen laten vallen. Jheronimus Bosch en bijvoorbeeld De late Rembrandt zijn hem te druk bezocht. Dat trekt hij niet, dus slaan we die over. Zijn enthousiasme is overigens wel eens zo groot, dat er een rem op moet. Liefst wil hij alles tegelijk bezoeken. Dat zou alleen al voor hem een onmogelijke opgave zijn, gezien zijn chronische vermoeidheid. En ik zou geen tijd overhouden voor de dagelijkse gang van zaken.
NAH Verborgen Kopzorgen© 
Dank je wel.
LikeLike