Het kwartje valt wat later – vertraagde informatieverwerking

door Jet van Swieten

Ook ik realiseer me niet voortdurend dat de informatieverwerking vertraagd is. En dan heb ik het niet over de computer die door een overvol geheugen meer tijd nodig heeft om de informatie die ik wil gebruiken in zijn geheel op mijn beeldscherm af te leveren. Ik heb het ook niet over de paar seconden vertraging op de lijn tussen de buitenlandcorrespondent en de studio in Hilversum, waarbij de correspondent irritant lang in de camera staart voordat hij een antwoord geeft op een vraag die de presentator heeft gesteld. Ik heb het over de hersenen zoals die van mijn vriend en echtgenoot, die meer tijd nodig heeft om de hem geboden informatie te verwerken voordat hij erop kan reageren. Om het eens bot uit te drukken: het duurt even voor het kwartje valt.

Alle zintuigen betrokken

Heel de dag door zijn onze hersenen bezig met het verwerken van informatie. Licht, geluid, gesproken taal, geschreven boodschappen, een opspattende steen tegen je hand, warmte, kou, geuren, de smaak van je kop koffie; alle zintuigen zijn erbij betrokken. De gegevens die de zintuigen registreren worden met een snelle beslissing in de hersenen omgezet in een reactie, wanneer dat nodig is. Wat van geen belang is, wordt direct uitgefilterd en genegeerd. Daardoor ben je in staat deel te nemen aan een gesprek, terwijl er in de achtergrond muziek speelt. Wanneer uit de radio ineens een knal klinkt, reageer je daar waarschijnlijk onmiddellijk op door je om te keren en te zoeken naar de bron van dat geluid. Je wil weten of het wordt veroorzaakt door iets wat schadelijk kan zijn voor je, zodat je maatregelen kunt nemen jezelf te beschermen. Moet je wegrennen? Of is de oorzaak een storing die geen invloed heeft op jou en kun je het gesprek voortzetten.

Vertraging

Het verwerken van informatie gaat allemaal zo vanzelfsprekend, dat we ons er niet van bewust zijn dat we de hele dag bezig zijn informatie te verwerken, te ordenen, te filteren en om te zetten in actie en reactie. En het mag wat energie kosten. Hersenen gebruiken zo’n 20 procent van de calorieën die we via voedsel binnenkrijgen. Als je meer moet nadenken, gaat het energieverbruik omhoog. Aan het eind van de dag merken we dat we wat vermoeider zijn geworden. Maar hoe is dat als de informatieverwerking niet zo vanzelfsprekend gaat? Hoe is het wanneer deze beperking optreedt als gevolg van niet-aangeboren hersenletsel?

Het is al langer bekend dat er een relatie bestaat tussen hersenbeschadiging en een vertraagd tempo van informatieverwerking. Wat zijn daarvan de gevolgen en waarmee moet je rekening houden? Eigenlijk heeft vertraagde informatieverwerking invloed op alles. Is de getroffene direct in staat te begrijpen wat hij leest, of wat hem wordt verteld? Kan hij op de juiste manier handelen op grond van de informatie die hij heeft verwerkt? Ik geef een paar voorbeelden.

Mosterd na de maaltijd

Bij een vertraagde informatieverwerking in de hersenen is meer tijd nodig om zintuigelijke prikkels effectief om te zetten in een reactie. Het kan een nauwelijks waarneembare vertragingstijd van slechts vijf seconden zijn. Maar langer kan ook. Dat merk je wel op. Het proces gaat niet vanzelfsprekend automatisch en vergt een bijpassende strategie. Vertraagde informatieverwerking uit zich op verschillende manieren. Op sociaal gebied loopt de getroffene bij gesprekken steeds achteraan. Terwijl hij nog bezig is te kauwen op de woorden van de vorige spreker, is de volgende spreker alweer overgestapt op een ander onderwerp.

Als de getroffene een gepaste reactie heeft bedacht, komt die als mosterd na de maaltijd. Hij moet de achtergrondmuziek en gesprekken elders in de ruimte actief uitfilteren en zijn ogen sluiten voor alle binnenkomende beeld. Alles bijeen genomen verslindt dit proces veel extra energie. De getroffene voelt zich op de hielen gezeten door de tijd, want hij loopt achterop maar wil wel graag deelnemen. Doordat alle energie daarin gaat zitten, komen andere functies, zoals planning, geheugen en het verdelen van aandacht over meerdere taken tegelijk, op het tweede plan. Het is voor hem een tijdrovend en ingewikkeld karwei tegelijkertijd te spreken en gedachten te formuleren tijdens zoiets als het koken van een maaltijd. Daarin gaat dan gemakkelijk het een en ander mis.

---

Advertentie

Vijftien misvattingen en andere artikelen over NAH

---

Lezen

Moeite met het verwerken van gelezen tekst is een ander probleem waarvoor de getroffene staat. De vertraagde informatieverwerking heeft ook daar invloed op. Berucht zijn de ondertitels bij films, die snel weer wegflitsen, nog voordat de getroffene ze heeft gelezen; maar ook nog voordat de getroffene heeft begrepen wat er in de getoonde scène gebeurt in samenhang met die ondertitels of welke impact scène heeft op de rest van het verhaal. Er schiet niets anders over dan te interpreteren. Het mag duidelijk zijn dat de strekking van de film daardoor niet altijd goed overkomt en dat het verhaal uit zijn verband wordt gerukt. Dat geldt evengoed voor het lezen van een boek. Het onthouden van personages en daarbij hun onderlinge verbanden begrijpen en onthouden, maar ook van de verhaallijn, is niet dan niet vanzelfsprekend. Zo wordt het boeken lezen een onoverkomelijke klus. Het bijhouden van een aantekeningenlijstje is een aardig idee maar kan evengoed een extra belemmering betekenen omdat ook zo’n lijst om aandacht vraagt. Het is dan niet zo gek als een getroffene zegt niet meer te kunnen genieten van een boek.

Frustrerend

Hij kan onhebbelijk worden als hij niet onmiddellijk en kort eenduidig antwoord krijgt op een vraag die hij stelt. Als een eenduidig antwoord niet mogelijk is en alleen begrijpelijk wordt als er wordt voorzien in een stukje context, komt er alweer zoveel informatie voor de getroffene bij, dat het luisteren naar een antwoord een frustrerende bezigheid wordt. Ik geef altijd graag een stukje context. Tja, dan houd ik weer eens geen rekening met die vertraging op de lijn. Hij heeft belangstelling genoeg, maar de brij aan informatie die in het antwoord tot hem komt, kan hij met geen mogelijkheid omzetten in een helder beeld. Regelmatig krijg ik misprijzend te horen: ‘Ja, dat vraag ik niet. Ik wil alleen maar weten…’ Dat is voor mij genoeg om het op een andere manier nog eens te proberen.

Villa Volta

Visueel komt er ook nogal wat af op de getroffene. Ik hoef alleen maar te wijzen op de reclameborden waarin de advertenties op een rol heen en weer bewegen. Alleen al die beweging in het voorbijgaan is voldoende om van de wijs te raken. Voordat zijn brein in de gaten heeft dat hier beeld beweegt en welk beeld dat dan precies is, heeft hij zijn Villa Volta-momentje gehad.
In alle gevallen waarbij prikkels moeten worden omgezet, zijn de hersenen van de getroffene zo druk met het verwerken en het opvangen van de gevolgen van het trage tempo, dat er veel kostbare energie in gaat zitten. Hij kan zijn aandacht niet goed verdelen en heeft moeite alle informatie te onthouden. Het is dan ook geen wonder dat hij binnen korte tijd totaal uitgeput is en eerst weer energie moet verzamelen om de rest van de dag door te komen. Hij is om zo te zeggen uitgewoond en opgebrand.

Wat kan de getroffene doen?

De wereld om ons heen is steeds sneller geworden. Je ziet het aan de flitsende beelden die overal voorbij komen en je merkt het aan de manier waarop mensen spreken. In de loop van de jaren is het spreektempo van mensen omhoog gegaan. Iedereen lijkt haast te hebben. Iemand die te maken heeft met een vertraagd tempo van informatieverwerking heeft vaak het gevoel haast te hebben. Hij heeft een wereld bij te benen maar komt tijd tekort om alles in zich op te nemen. De tijd zit hem voortdurend op de hielen. Voor hem is het van belang een aantal maatregelen te nemen. Regelmaat is van belang. In een dagschema kun je een afwisseling van perioden van activiteit en rust inbouwen. Het is beter het aantal omgevingsprikkels te beperken. Geheugensteuntjes, bijvoorbeeld in vorm van boodschappenbriefjes of een gespreksscript kunnen handige hulpmiddelen zijn.

Rekening houden met de beperking

In de omgang met anderen kan de getroffene altijd wel wat hulp gebruiken. Door zich aan te passen aan zijn verwerkingstempo betrekken zij hem beter bij de communicatie. Zo kan de sociale omgeving erbij helpen een isolement te voorkomen. In de eerste plaats is het van belang rekening te houden met de mogelijkheden maar ook met de onmogelijkheden van de getroffene. Bedenk daarbij dat een hoger tempo niet zomaar even te trainen is.

Spreek in korte zinnen en houd het tempo van wat je zegt traag. Maak concrete zinnen of schrijf de boodschap op. Geef de getroffene in ieder geval de tijd en de ruimte die hij nodig heeft om een gesprek bij te kunnen sloffen. Probeer te achterhalen of de getroffene heeft begrepen wat er is besproken, door hem de mededeling te laten herhalen. Beelden vertellen soms meer. Houd de informatie kort. Je kunt eventueel iets met een schematisch tekening verduidelijken. Als ik niet zeker weet of iets binnenkomt, raak ik hem even aan en kijk hem daarbij in de ogen om er zeker van te zijn dat de boodschap overkomt. Lukt het vandaag niet om iets over te brengen? Probeer het een andere keer opnieuw, op een moment dat hij minder moe is. De druk opvoeren heeft geen zin, want een gestrest mens zal veel sneller in fouten vervallen. Als ik merk dat hij onnodige haast maakt, zeg ik maar weer: ‘Vanwaar die haast? Je hoeft toch nergens heen.’ Maar ondertussen ben ik ook mens. Dus vergeet ook ik regelmatig dat zijn informatieverwerking is vertraagd.

Vraag:
Hebben jullie voorbeelden van problemen die het gevolg zijn van een vertraagde informatieverwerking? Wil je reageren? Je kunt gebruik maken van onderstaande formulier.

Bronnen:
Jenny Palm, Omgaan met hersenletsel – Hulp hij een veranderd leven, Koninklijke Van Gorcum, 2005
Henk Eilander e.a., Hersenletsel: achtergronden en aanpak. Ze zeggen dat ik zo ben veranderd, Uitgeverij Lemma, Den Haag, 2006
Wouter Lambrecht en Noortje Hermans, Breinzicht. Toegepaste neuropsychologie bij niet-aangeboren hersenletsel, Academia Press, Gent, 2013
Peter Vrancken, Zorgwijzer Partners, Nederlandse Hersenstichting, 2008
Jet van Swieten, Vijftien misvattingen over mensen met niet-aangeboren hersenletsel, https://nahverborgenkopzorgenblog.wordpress.com/, 2015
Hersenletsel Uitleg

---

 Vijftien misvattingen en andere artikelen over NAH

Een selectie van de artikelen van de website NAH Verborgen Kopzorgen is onlangs gebundeld en nu verschenen onder de titel Vijftien misvattingen en andere artikelen over NAH – (Samen) leven met onzichtbare beperkingen. Dit boek biedt herkenning aan wie het van nabij meemaakt, biedt steun en troost en is een eye-opener aan familie, vrienden en bekenden. Mis het niet.

Meer informatie is te vinden via deze link.