Het geluk van de teleurstelling – Column

De meeste mensen worden gelukkig als ze ouder worden, omdat ze beter hebben leren omgaan met hun teleurstellingen.

Deze regel van André Klukhuhn las ik in zijn boek Over de grenzen van de rede. Ik schreef de regel op omdat het wel goed voelde. Teleurstellingen zijn van alle tijden. Op termijn heeft iedereen zijn eigen teleurstelling wel te verwerken gehad.

Teleurstelling

Mijn tere kinderziel werd menigmaal beproefd als ik vragend om een ijsje, het resolute ‘nee’ moest tolereren van mijn moeder, die waarschijnlijk wel wat beters aan haar hoofd had dan mij direct van het gevraagde te voorzien. Daar stond tegenover dat een dergelijke traktatie wel plotseling en ongevraagd mogelijk bleek op een warme zomerdag. Ik zie mijzelf nog bij mijn vader achterop de fiets terwijl hij tempo maakte om met een zak gescoord ijs van Il Mulino zo snel mogelijk weer thuis te komen, zodat ook de rest van het gezin voorzien kon worden. Of die keer dat wij – de kinderen – op een warme zomeravond, nadat wij al te slapen waren gelegd, uit bed werden gehaald voor een ijsje dat ik – opnieuw in mijn jurk gehesen – spoorslags ging halen bij Dikke Dirk, de visboer. Die verkocht naast ijs ook patat en rolletjes drop. Nee, de kinderteleurstellingen uit mijn kindertijd – waarin groeiende welvaart de toon zette – zijn te overzien.

Meer teleurstelling

Andere teleurstellingen volgden. Die niet beantwoorde liefde, mijn twee veel te jong in de dood verdwijnende vriendinnetjes en… Hoe meer de volwassenheid naderde, hoe meer teleurstelling ook te maken had met afscheid en verdriet. Maar ook – vreemd genoeg – hoe minder je erover mocht spreken. Tot aan het ontstaan van de kluts in het hoofd van mijn lief en de reacties die daarop volgden. Ze waren aanleiding tot teleurstelling over een verdwijnende gedroomde toekomst, teleurstelling over de persoonlijkheidsveranderingen in mijn lief.

Hoop en verwachting

Teleurstelling hangt samen met hoop en verwachting. Hopen op een lang, gelukkig en gezond leven; hopen op een betere toekomst. Hopen dat je optimistische kijk op je bestaan werkelijkheid wordt. Dat zoiets soms een beetje te veel gevraagd is, maakt dat teleurstelling altijd ergens om een hoekje naar je gluurt om je op de meest onverwachte momenten een streek te leveren. Als je bij je geboorte een paar garanties zou meekrijgen, zou je vooruit weten dat je gegarandeerd een keer sterft maar ook dat je gegarandeerd een paar stevige teleurstellingen te verwerken krijgt.

Onzekere toekomst

Omdat we allemaal onzeker zijn over de toekomst, proberen we met behulp van hoop en verwachting onszelf zekerheid daarover de verschaffen; een zekerheid die niet bestaat. Zelfs de beste economische cijfers van het afgelopen kwartaal bieden geen zekerheid over het verloop in het volgende. ‘De meest voorkomende dwaling van de mens’ noemde de Franse filosoof Michel de Montaigne dit fenomeen in zijn essay Onze gevoelens reiken tot voorbij het leven. Daarbij haalt hij Seneca aan (Brieven aan Lucilius), die stelde: ‘Angst voor de toekomst brengt de mens schade toe.’٭

Optimisme of realisme

De toekomst blijft ons bezighouden; de angst voor tegenslag en teleurstelling maakt dat wij ons overal zekerheid voor willen verschaffen; misschien wel schijnzekerheid. Hoe schadelijk is het als je voor de zoveelste keer tegen je eigen teleurstelling aanloopt omdat je weer eens je hoop had gevestigd op een betere toekomst? Alles hangt samen met de vraag hoe je omgaat met die teleurstelling. Optimisme kan een enorme valkuil blijken. Een realistische kijk op de hoop die je koestert en op de verlangens die er zijn, kunnen de teleurstelling verzachten. Het gevoel van teleurstelling wegstoppen, werkt niet. Net zo min als het werkt wanneer je de schuld van je teleurstelling bij een ander neerlegt.

Eigen aandeel

‘Waarom moet mij dit nou weer overkomen’ is niet de juiste vraag. Hoe ga je intrinsiek om met teleurstelling? Persoonlijk kijk ik graag naar mijn eigen aandeel erin. Zo had ik er beter aan gedaan niet al te hard te hopen op een ijsje op een moment dat zo’n versnapering niet aan de orde was, wanneer de ijsmakers nog niet toe waren aan het draaien van het eerste ijs van het seizoen. Mijn aandeel in het vroege overlijden van twee vriendinnetjes blijft steken in de machteloosheid die ik voelde ten tijde van het gebeuren in die maanden. Het vergt actief zoeken naar een andere route in je leven.

Persoonlijke groei

Momenten van teleurstelling zijn momenten die je persoonlijke groei bevorderen, mits je de teleurstellingen werkelijk doorleeft en je verwachtingen over het leven, over de toekomst steeds bijstelt. Open staan voor teleurstelling, hoe naar en ingewikkeld ze ook zijn om te verwerken, staat het kleine geluk niet in de weg. Langzaam maar zeker raak je verlost van de dwaling die Montaigne formuleert. Uiteindelijk brengen ze je rijkdom en wijsheid. En als klap op de vuurpijl meer geluk; het geluk van de teleurstelling. Hoewel ik persoonlijk geluk een bewustzijnstoestand vind die niet doorlopend voelbaar aanwezig is, in de achtergrond is het er.

٭ Calamitosus est animus futuri anxius.

---

Van de reeks Uit het dagboek van een Onbestorven Weduwe is onlangs een bundel verschenen onder de titel Uit het Dagboek van een Onbestorven Weduwe – Notities van een leven naast NAH. Hierin staan herschreven stukken naast nieuwe bijdragen.
Meer informatie is te vinden via deze link.