Negen valkuilen van beperkt ziekte-inzicht en zelfoverschatting

door Jet van Swieten

Beperkt ziekte-inzicht en zelfoverschatting zijn de meest ingewikkelde van de onzichtbare beperkingen bij niet-aangeboren hersenletsel. Het is moeilijk te herkennen en de partner heeft veel tact nodig om ermee om te kunnen gaan. Het gaat er hierbij om dat de getroffene zelf niet kan inschatten welke invloed het letsel heeft op zijn functioneren. Daar bovenop komt dat hij zelf niet in staat is uit te leggen welke uitwerking de beperkingen op hem hebben. Hij kan zijn eigen grenzen niet aangeven en doet zich beter voor dan hij in werkelijkheid kan waarmaken. Zo kan het gebeuren dan iemand met een verlamd been, gewoon probeert op te staan om een stukje te gaan lopen. Dat heeft hij immers altijd gekund, dus nu ook. Die waarschuwingen van de mensen om hem heen, slaat hij in de wind. Het moet hard aankomen als blijkt dat opstaan net een stap te ver is en de getroffene direct op de grond neerploft zodra hij is opgestaan. Ook op subtielere wijze kan blijken dat de getroffene beperkt ziekte-inzicht heeft of op zijn minst zichzelf overschat. De mensen om hem heen kunnen die vaak niet of niet goed onderkennen. Daardoor ontstaan problemen.

De oorzaken

De oorzaken voor beperkt ziekte-inzicht en zelfoverschatting kunnen voortkomen uit het feit dat de getroffene eigenlijk niet wil weten dat er beperkingen zijn ontstaan. Hij ziet zichzelf liever als dat gezonde mens van voordat hij getroffen werd. Maar ook het letsel zelf kan ervoor zorgen dat het inzicht in het eigen functioneren ontbreekt. Hij beseft niet dat er iets aan de hand is en dat zijn functioneren is veranderd. Inwendig blijft hij geloven in zijn oude zelfbeeld. Dat staat overeind. Hij ziet geen enkel probleem en zelfreflectie is er niet bij. Voor elke vergissing bedenkt hij een oorzaak die ergens buiten hem ligt. Zijn gedrag praat hij steeds goed. Vaak lukt het erg goed de mensen om hem heen te laten geloven dat met hem niets aan de hand is. Zij vertalen het hun voorgeschotelde beeld vaak als positief: zie je wel, het gaat hartstikke goed. Dat maakt dat de partner iedere keer opnieuw uitleg moet geven; vaak tegen dovemansoren. Zij ziet de problemen wel maar heeft moeite vat erop te krijgen. Zij moet de ontstane misvattingen weer zien recht te breien.

De valkuilen

Van de door hersenletsel getroffenen is 45 procent zich niet of onvoldoende bewust van zijn beperkingen. De gevolgen laten zich raden. Het zijn valkuilen die steeds opnieuw vragen om aandacht. Met zijn gedrag kan de getroffene zichzelf en de partner benadelen. Ze kunnen heel het gezin treffen. Er is enige tact voor nodig om niet steeds opnieuw in die valkuilen te stappen. Hieronder probeer ik er een paar op een rij te zetten. Ik beperk mij hierbij tot de problemen rondom de onzichtbare gevolgen omdat die voor de omstanders – de werkgever, de familie, vrienden en anderen die met de getroffene te maken hebben, zoals verzekeringsartsen, werkers in de zorg et cetera – vaak niet goed te zien en te begrijpen zijn. Veel ongemak in het leven van de getroffene en zijn partner vloeit daaruit voort.

#1 Zich beter voordoen dan hij is

De getroffene doet zich naar buiten toe beter voor dan hij is. Hierdoor kunnen anderen hem gemakkelijk overvragen. Hij wordt bijvoorbeeld aangenomen voor een betrekking die niet meer past bij zijn beperkingen. Dan gaat het mis. Hij maakt fouten, geeft collega’s de schuld, dus volgt ontslag. Of de werksituatie is regelrecht onveilig doordat hij bepaalde veiligheidsaspecten vergeet of negeert. De uitkeringsinstantie kan een oordeel uitspreken over zijn werkcapaciteit die niet aansluit bij de werkelijkheid, met als gevolg een lagere of geen arbeidsongeschiktheidsuitkering. De sociale omgeving overvraagt hem zonder acht te slaan op wat hij werkelijk nog aankan. De verjaarsvisites zijn berucht. Te druk, te lang, te veel prikkels. Tijdens de visite zelf lijkt het nog wel te gaan. Eenmaal thuisgekomen, loopt hij weer vast.

#2 Onrealistische doelen stellen

Door zichzelf te hoge doelen te stellen, merkt hij keer op keer dat ze niet haalbaar zijn. Zo kan hij in huis een klus op willen pakken waarvan je op voorhand kan zien dat hij deze niet goed kan plannen en dus niet zal afronden. Hem erop aanspreken werkt als de spreekwoordelijke rode lap op een stier. Als dan blijkt dat het inderdaad niet gaat, geeft dat frustratie en is het een aanslag op zijn zelfvertrouwen.

#3 Bij overmoed komt de veiligheid in het geding

Te hoge eisen aan zichzelf stellen kan leiden tot problemen met de veiligheid. Het kan riskant zijn als hij van zichzelf denkt dat hij nog prima en veilig kan autorijden, terwijl hij in het verkeer juist roekeloos gedrag vertoont of verkeerssituaties niet goed kan beoordelen. Daarbij gaat het niet alleen om de eigen veiligheid maar ook om die van medeweggebruikers. Als het om veiligheid gaat zijn er meer voorbeelden aan te geven. Een ongeluk zit in een klein hoekje. Onhandigheid en concentratieverlies kunnen het ongeluk er zo uithalen.

#4 Eigen revalidatie in de weg staan

Doordat de getroffene niet de juiste informatie kan geven aan therapeuten, kan het voorkomen dat hij terechtkomt in een verkeerde therapie, waardoor revalidatie niet goed wordt opgepakt. Of er volgt helemaal geen therapie. Dat is jammer, als adequate therapie hem verder kan helpen bij het leren omgaan met de gevolgen van zijn hersenletsel. Of hij volgt therapeutisch advies niet op. Hij denkt het zonder bepaalde hulpmiddelen beter af te kunnen of wil negeert bepaalde strategieën die hem kunnen helpen beter te functioneren. Het heeft allemaal gevolgen voor het dagelijks leven.

---

Advertentie

Vijftien misvattingen en andere artikelen over NAH

---

#5 Over zijn eigen grenzen heen gaan

Bij chronische vermoeidheid herkent de getroffene zijn eigen grenzen niet. Het gevolg daarvan is dat hij te lang doorgaat met een activiteit, of te weinig rustpauzes inlast. Daarmee zorgt hij stelselmatig voor overbelasting. Wanneer hij te lang doorgaat met een bepaalde activiteit, versterkt dat uiteindelijk de chronische vermoeidheid. Extra vermoeidheid versterkt andere cognitieve beperkingen, waardoor hij in feite tijdelijk in functioneren achteruit gaat.

#6 Slecht inzicht in eigen financiën

Financiële verplichtingen vragen om planning. Dat wil voor de getroffene nog wel eens een probleem zijn. Bij de thuisadministratie komen ingewikkelde zaken voor, zeker als daar de bureaucratie van de zorg bij komt. De inkomenssituatie kan veranderen. Meestal betekent dat verlies van inkomsten. Wanneer bij de getroffene het overzicht ontbreekt en hij er niet toe in staat is te anticiperen op de veranderingen maar denkt dat hij dit aankan, kan dit leiden tot financiële problemen. Daar heeft het hele gezin last van.

#7 Wedijver in huis

Door de veranderende verantwoordelijkheden kan er in huis een soort wedijver ontstaan. Hij denkt alles beter te kunnen dan de partner en zal dat laten zien ook. Hij vindt dat hij de verantwoordelijkheid weer moet opeisen en laat competitiedrang los op zijn taken. Hij pakt meer op dan hij kan en vergeet de risico’s. Bij allerlei taken kan de veiligheid op het spel staan. Een gaspit die open blijft staan, een brandende lucifers, een sleutel die buiten in een voordeur blijft steken zijn et cetera. Je kunt daarbij aan van alles denken.

#8 Problemen in de relatie

Er ontstaan problemen in de relatie wanneer de getroffene blijft volharden in zijn oude zelfbeeld en hij het gevoel krijgt dat de verantwoordelijkheden binnen de relatie ten onrechte zijn veranderd. De getroffene kan een wantrouwen ontwikkelen waarmee de relatie niet is gediend. De partner kan het mikpunt worden van zijn frustratie. Het is dan niet gek als er binnen het gezin een gevoel van ontreddering kan ontstaan.

#9 Hij ziet geen problemen

Eigenlijk ziet hij nergens problemen. Alles loopt zoals het gaat en problemen zijn er niet om opgelost te worden. Dat betekent dat de getroffene regelmatig in de weg zit bij het proactief werken aan oplossingen van vraagstukken. Een onverwachte gebeurtenis kan zo een ‘extern’ dingetje zijn dat je met een paar grote woorden wel weer kan laten overwaaien. Daarmee kan de getroffene verdoezelen dat hij zich eigenlijk geen raad weet en dus steekt hij de kop in het zand.

Partner verantwoordelijk

Onbegrip en ontkenning kan er komen van mensen uit de sociale omgeving. Die bedienen de partner nogal eens van kritiek als zij zien hoe de omgang haar met de getroffene is veranderd.  Vanaf de zijlijn is het gemakkelijk oordelen. De mensen uit de sociale omgeving zien de getroffene immers van zijn beste kant en hebben niet in de gaten voor welke vuren de partner staat. Zij moet de ballen in de lucht houden en proberen sturend op te treden zonder de getroffene daarbij voor het hoofd te stoten. Dat betekent dat de partner, ondanks de weerstand die er soms is, de getroffene beter wel kan laten zien welke beperking bepaalt gedrag of een bepaalde vergissing heeft veroorzaakt. Daarbij kan zij aangeven wat er anders kan. De partner is verantwoordelijk. Daarom moet zij steeds de grenzen stellen voor de getroffene en die grenzen bewaken. Samen met de getroffene kan zij kijken naar oplossingen. De vraag is steeds waarom iets niet goed gaat en wat er moet gebeuren om het in het vervolg beter te laten verlopen. Voor de mensen uit de sociale omgeving, de behandelaars, verzekeraars en anderen is het beter de getroffene te beoordelen op zijn daden en niet op zijn woorden. Want die woorden kunnen wel eens helemaal niet stroken met de realiteit. Vraag dat maar aan de partner. Die zit er elke dag bovenop.

Loop jij ook tegen beperkt ziekte-inzicht of zelfoverschatting aan? Waarin uit zich dat? Als je wil reageren, kun je daarvoor onderstaand reactieformulier gebruiken.

Bronnen:
Heliomare; Voorlichtingsbrochure Niet-aangeboren hersenletsel
Wouter Lambrecht, Noortje Hermans; Breinzicht. Toegepaste neuropsychologie bij niet-aangeboren hersenletsel
Fridus van der Weijden, Bert Landmeijer; Hersenletsel over het hoofd gezien: diagnostische verwarring over mensen met niet-aangeboren hersenletsel in de GGZ
Jet van Swieten; Verminderd ziekte-inzicht – overschatting en zelfoverschatting; NAH Verborgen Kopzorgen

---

 Vijftien misvattingen en andere artikelen over NAH

Een selectie van de artikelen van de website NAH Verborgen Kopzorgen is onlangs gebundeld en nu verschenen onder de titel Vijftien misvattingen en andere artikelen over NAH – (Samen) leven met onzichtbare beperkingen. Dit boek biedt herkenning aan wie het van nabij meemaakt, biedt steun en troost en is een eye-opener aan familie, vrienden en bekenden. Mis het niet.

Meer informatie is te vinden via deze link.